Hệ Thống Tự Chủ Giáo Dục Của Thụy Sĩ: “Lá Chắn” Trước Thất Nghiệp Và Đổi Mới Thị Trường Lao Động
Trong bối cảnh toàn cầu hoá, tự động hoá và trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi nhanh chóng cấu trúc việc làm, nhiều quốc gia phải đối diện với nguy cơ thất nghiệp gia tăng, đặc biệt ở nhóm lao động trẻ. Tuy nhiên, Thụy Sĩ lại nổi bật như một ngoại lệ với tỷ lệ thất nghiệp thanh niên luôn ở mức thấp nhất châu Âu, chỉ khoảng 2–3% (OECD, 2023). Một trong những chìa khóa tạo nên thành công này chính là mô hình giáo dục tự chủ (autonomous education system), trong đó các trường đại học và viện đào tạo được trao quyền rất lớn trong thiết kế chương trình, quản trị chất lượng và gắn kết trực tiếp với doanh nghiệp (Swissuniversities, 2020).
1. Mô hình Swiss Diploma và hệ thống đào tạo nghề kép Dual Track
Một trong những trụ cột của hệ thống giáo dục Thụy Sĩ là Swiss Diploma – văn bằng nghề và chuyên môn được xây dựng trong hệ thống VET/PET (Vocational and Professional Education and Training).
- Dual Track: Người học vừa học tại trường, vừa thực tập có lương tại doanh nghiệp. Khoảng 2/3 học sinh phổ thông chọn con đường này (SBFI, 2019).
- Swiss Diploma: Được quốc tế công nhận và gắn chặt với khung trình độ châu Âu (EQF), Swiss Diploma không chỉ là bằng cấp, mà là hộ chiếu nghề nghiệp để người học đi thẳng vào thị trường lao động hoặc tiếp tục lên bậc cao hơn.
Chính sự kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp và giá trị thực tiễn này đã biến mô hình Swiss Diploma không chỉ là hệ thống văn bằng ứng dụng mà nó là một công cụ giảm thất nghiệp đặc biệt hữu hiệu.
“Tỷ lệ thất nghiệp tại Thụy Sĩ thấp nhất châu Âu, chỉ từ 2% đến 3% (OECD, 2023).
2. Tự do học thuật và tự chủ toàn diện
Không giống nhiều quốc gia có Bộ Giáo dục tập trung, Thụy Sĩ vận hành theo cơ chế liên bang.
- Các trường đại học, viện nghiên cứu và trường nghề được trao quyền tự chủ tối đa: từ thiết kế chương trình, lựa chọn giảng viên, ngôn ngữ giảng dạy cho đến phương pháp đánh giá (Swissuniversities, 2020).
- Tự do học thuật được hiến định, cho phép giảng viên và nhà nghiên cứu theo đuổi các hướng đi mới mà không bị áp đặt từ trên xuống (European University Association, 2020).
Nhờ sự tự chủ này, hệ thống có khả năng phản ứng nhanh với những biến động của môi trường lao động.
3. Không ép buộc một hệ thống kiểm soát chất lượng duy nhất
Một điểm đặc biệt khác là Thụy Sĩ không áp đặt một cơ chế kiểm soát chất lượng cứng nhắc cho tất cả cơ sở giáo dục:
- Đối với các trường công lập, theo luật HEdA, kiểm định bắt buộc do Swiss Accreditation Council (SAC) phê duyệt và AAQ triển khai (SAC, 2020; AAQ, 2021). Đây là chuẩn mực để đảm bảo các trường đại học công lập duy trì chất lượng và được tài trợ.
- Đối với các trường tư thục, luật không bắt buộc phải tham gia kiểm định SAC/AAQ. Các trường có thể tự chọn hướng đi khác, ví dụ: theo kiểm định quốc tế (AACSB, EQUIS, ACBSP, ASIC…) hoặc kiểm định chuyên ngành, miễn sao phù hợp với mục tiêu và thị trường của họ (OECD, 2023).
Điều này tạo nên một sự khác biệt quan trọng: hệ thống vừa có khung bảo đảm chất lượng công lập thông qua SAC/AAQ, vừa có không gian tự do cho khu vực tư nhân lựa chọn con đường quốc tế hóa.
“Thụy Sĩ không áp đặt một khung chất lượng duy nhất và cũng không bắt buộc các cơ sở giáo dục phải lấy kiểm định trong nước. Điều này giúp các cơ sở giáo dục chủ động mở rộng hệ thống kiểm định và thúc đẩy công nhận chéo (SAC, 2018).
4. Không bắt buộc lấy kiểm định trong nước
Khác với nhiều quốc gia (ví dụ Pháp, Đức), nơi mọi trường đại học đều phải qua kiểm định nhà nước để tồn tại hợp pháp, ở Thụy Sĩ:
- Các trường tư thục có thể tồn tại hợp pháp mà không cần kiểm định trong nước, miễn tuân thủ luật liên bang và luật bang (Swissuniversities, 2020).
- Các trường tự do chọn cách khẳng định uy tín bằng kiểm định quốc tế hoặc hợp tác học thuật xuyên biên giới, thay vì bị ràng buộc bởi một mô hình duy nhất do nhà nước áp đặt (SAC, 2020).
Nhờ đó, hệ thống giáo dục Thụy Sĩ duy trì đa dạng mô hình và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong chất lượng đào tạo.
Hệ thống giáo dục tự chủ của Thụy Sĩ không chỉ là một mô hình quản trị học thuật, mà còn là một triết lý nhân văn: đặt người học vào trung tâm, để họ bước ra đời với sự tự tin, kỹ năng thực tiễn và khả năng thích ứng trước mọi biến động.
Từ Swiss Diploma và Dual Track – nơi học tập và việc làm gắn kết thành một hành trình liền mạch, đến tự do học thuật và quyền tự chủ – nơi tri thức được đổi mới không ngừng để theo kịp thị trường; từ khung kiểm định linh hoạt SAC/AAQ áp dụng cho công lập nhưng tôn trọng sự độc lập của tư thục, đến sự không bắt buộc trong kiểm định nội địa – mở ra cánh cửa hội nhập quốc tế đa dạng; tất cả đã hợp thành một bức tranh đặc biệt của giáo dục Thụy Sĩ.
Chính nhờ vậy, Thụy Sĩ không chỉ duy trì tỷ lệ thất nghiệp thấp và lực lượng lao động có sức cạnh tranh toàn cầu, mà còn khẳng định vị thế của mình như một trong những quốc gia có nền giáo dục tiên tiến và nhân văn bậc nhất thế giới – nơi mỗi tấm bằng không chỉ là chứng nhận học thuật, mà còn là hộ chiếu bước vào tương lai.
Tài liệu tham khảo
- AAQ. (2021). Quality assurance in Swiss higher education. Bern: Agency of Accreditation and Quality Assurance. Retrieved from https://aaq.ch
- European Commission. (2020). European Qualifications Framework (EQF). Retrieved from https://europa.eu/europass/en/european-qualifications-framework-eqf
- European University Association. (2020). University autonomy in Europe III: The scorecard. Brussels: EUA.
- OECD. (2023). Education at a Glance 2023: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/69096873-en
- SAC. (2020). Swiss Accreditation Council: Mission and framework. Bern: Swiss Accreditation Council. Retrieved from https://akkreditierungsrat.ch
- State Secretariat for Education, Research and Innovation (SBFI). (2019). Vocational and Professional Education and Training in Switzerland: Facts and Figures. Bern: SBFI.
- Swissuniversities. (2020). Autonomy of Swiss Higher Education Institutions. Retrieved from https://www.swissuniversities.ch
- UNESCO. (2019). Global Convention on the Recognition of Qualifications concerning Higher Education. Paris: UNESCO Publishing.
Leave a Reply